اسطوخودوس و خواص آن

اسطوخودوس در طب عامیانه، از دیرباز به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مدر و تقویت کننده‌ی عمومی به کار می‌رفته است.

اسطوخودوس با نام علمی Lavandula angustifolia  که در عربی به لونده اصلیه و خزامی معروف است، گیاهی است دائمی با بوته‌ای به ارتفاع تا حدود یک متر و ساقه‌هایی چهارگوش که در قسمت‌های پایین، چوبی می‌شوند.

برگ‌های این گیاه باریک، نوک تیز و به طور متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرند.

گل‌های اسطوخودوس آبی مایل به بنفش هستند که به صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار می‌گیرند.

قسمت هوایی گیاه دارای بوی نافذی است که با له کردن برگ‌ها، لای انگشتان بیش‌تر استشمام می‌شود. قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، اندام‌های هوایی، به خصوص گل و برگ آن است. با وجودی که این گیاه در بسیاری از نقاط جهان به حالت خودرو می‌روید، ولی چون اسانس آن از مصرف بالایی در صنایع داروسازی و آرایشی – بهداشتی برخوردار است، در سطوح وسیعی کشت می‌شود. در ایران نیز، همین گونه کشت می‌شود و در بسیاری از پارک‌ها و مناطق سبز تهران، در سال‌های اخیر توسعه داده شده است. این محصول شامل قطعات خرد شده از ساقه‌های چهارگوش کمی سفید رنگ، برگ‌های منشعب دندانه دار، کاسبرگ و گلبرگ آبی متمایل به قرمز گیاه می‌باشد.

 تاریخچه

اسطوخودوس در طب عامیانه، از دیرباز به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مدر و تقویت کننده‌ی عمومی به کار می‌رفته است. از عصاره‌ی گیاه برای درمان مشکلات متفاوتی نظیر: جوش (آکنه) و میگرن استفاده می‌شود. گرچه اسطوخودوس، تولید صفرا و جریان آن را درون روده افزایش می‌دهد، ولی مهم‌ترین استفاده آن درمان بیماری‌های صفراوی نیست.

این گیاه در برخی از قسمت‌های اسپانیا، به طور گسترده‌ای به عنوان ضددیابت مصرف می‌شود، هم چنین در برخی از فراورده‌های گیاهی ضددیابت به کار می‌رود. برگ و گل تازه‌ی گیاه را برای درمان سردرد، روی پیشانی و به منظور مداوای دردهای روماتیسمی بر روی مفاصل می‌گذارند. برای معالجه سرماخوردگی گل‌های گیاه را بخور می‌دهند. زنان کشور شیلی، برای به جریان انداختن قاعدگی یا افزایش خون‌ریزی، چای آن را می‌نوشند.هم چنین این گیاه دارای خاصیت ضداضطراب و صفراآور نیز می‌باشد. در منابع جدید، اثر ضد دیابت برای آن نیز قائل شده‌اند.

اسطوخودوس معمولاً به شکل دم کرده، جوشانده، و یا روغن آن برای درمان درد عصب، به طور خوراکی و یا موضعی استفاده می‌شود. امروزه روغن و عصاره‌ی گیاه، در رایحه‌های دارویی و لوازم آرایشی به کار می‌رود.

از آن جا که روغن سنبله‌ی اسطوخودوس ارزان است، در تولید صابون مصرف می‌شود؛ هر چند نسبت به روغن اصل اسطوخودوس از کیفیت پایین‌تری برخوردار است. اسانس اسطوخودوس و اسانس تقطیر و تصحیح شده (خالص) و اسانس سنبله اسطوخودوس در عطریات، تا غلظت 2/1 درصد به کار می‌رود. مقدار کمی از روغن گیاه (004/0 – 002/0 درصد) برای طمع غذا مصرف می‌شود.

چند منظورگی اسطوخودوس در فرآورده‌های متنوع آن از جمله رایحه‌ی عطرها، محصولات حمام، فرآورده مراقبت از مو، صابون‌های بهداشتی، پاک کننده‌ها، فرمولاسیون‌های موضعی، مشتقات سنتزی و اشکال تولیدی دیده می‌شود.

 

 ترکیبات مهم

سر شاخه‌های گل‌دار این گیاه دارای 3-1 درصد اسانس می‌باشد که ترکیبات گونه و واریته‌های مختلف آن، ممکن است به کلی متفاوت باشد.

اسانس اسطوخودوس اکثراً حاوی لینالول، به میزان 20 تا 35 درصد، لینالیل استات به میزان 30 تا 55 درصد، اوسی من، کامفر و کاریوفیلن اکساید است. از دیگر ترکیبات گیاه، می‌توان تانن به میزان 5 تا 10 درصد و کومارین، فلاوونوئیدها و فیتواسترول‌ها را نام برد.

اثرات مهم

از اسطوخودوس به عنوان یک آرام بخش متوسط و رفع کننده‌ی مشکلات بدخوابی، می‌توان استفاده کرد.

 هم چنین این گیاه دارای خاصیت ضداضطراب و صفراآور نیز می‌باشد. در منابع جدید، اثر ضد دیابت برای آن نیز قائل شده‌اند.

در طب عوام، به عنوان ضد اسپاسم، ضد نفخ، مقوی معده و ادرارآور استفاده می‌شود. از محلول دم کرده و یا جوشانده‌ی گیاه، به منظور شست و شو و درمان زخم‌ها نیز استفاده می‌شود.

 طریقه و میزان مصرف

تهیه‌ی چای: بر روی حدود 2 گرم خرد شده‌ی قسمت هوایی اسطوخودوس، یک استکان آب در حال جوش می‌ریزیم، درب ظرف را بسته و 15 دقیقه به حال خود می‌گذاریم؛ سپس آن را صاف کرده و میل می‌کنیم.

 داروهای گیاهی

از گیاه و یا عصاره‌ی آن، در داروهای آرام بخش استفاده‌های زیادی به عمل می‌آید. تنتور، کرم، لوسیون، روغن ماساژ و محلول‌های تقویت مو از دیگر فرآورده‌های اسطوخودوس می‌باشند.در صورتی که تنتور اسطوخودوس موجود باشد مصرف خوراکی 5 میلی لیتر هر بار تا دو بار در روز برای سردرد و افسردگی مفید است

نگهداری

عصاره‌ی گیاه باید دور از نور و هوای و در شیشه‌های رنگی نگه‌داری شود. برای نگه‌داری در ظروف پلاستیکی استفاده نشود.

 عوارض جانبی

در موارد بسیار معدود، ممکن است تماس گیاه با بدن ایجاد درماتیت پوستی کند و هم چنین ممکن است اثر آرام بخش و خواب آوری داروهای CNS دپرسانت را در صورت هم زمانی مصرف، افزایش دهد.

 مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسطوخودوس

ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد میکروب، ضد تشنج ضد التهاب، ضد روماتیسم، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، آلرژی زا، ضدویروس، ضد اضطراب، ضد نفخ، ضدافسردگی، ادرارآور، قاعده آور، کاهنده‌ی قند خون، خواب آور، هضم کننده، مقوی اعصاب، آرام بخش و مقوی معده.

منبع: سایت تبیان